TORUŃSKA SZKOŁA WYŻSZA - TSW - FORUM

Sylwester

PROGNOZOWANIE I SYMULACJE MIĘDZYNARODOWE
Literatura:
1. Dokąd zmierza świat?, Warszawa 2008,
2. Mroziewicz K., Bezczelność, bezkarność, bezsilność. Terroryzm nowej generacji, Bydgoszcz-Warszawa 2009,
3. Porządek międzynarodowy u progu XXI wieku, Warszawa 2005,
4. Sułek M., Metody i techniki badań stosunków międzynarodowych, Warszawa 2004.

Cel przedmiotu:
- orientacja w zasadach prognozowania w stosunkach międzynarodowych (metody intuicyjne, ekstrapolacyjne i symulacyjne, modelowanie heurystyczne)
- znajomość podstawowych teorii dotyczących prognozowania,
- orientacja w obecnych prognozach rozwoju sytuacji międzynarodowej,
umiejętność oceny kierunku rozwoju sytuacji międzynarodowej,

Realizacja:
- teoretyczne wprowadzenie – dr Elżbieta Sawa-Czajka
- konwersatorium – ambasador Krzysztof Mroziewicz

TEORIA (Wykład 6.12.2009 r.)
Cele prognozowania sytuacji międzynarodowej
- przygotowanie strategii gospodarczych, politycznych, militarnych,
- planowanie strategiczne krótko-, średnio- i długoterminowe,
- planowanie konkretnych działań w środowisku międzynarodowym

Podmiot badań - uczestnicy stosunków międzynarodowych
a) państwa
b) każdy uczestnik stosunków międzynarodowych, któremu da się przypisać określone zasoby (możliwość wywierania wpływu, strategie osiągania celów)

Przedmiot badań
Relacje i oddziaływania pomiędzy podmiotami stosunków międzynarodowych (w szerokim zakresie) o charakterze:
a) informacyjnym (oddziaływanie na organa kierownicze uczestników stosunków międzynarodowych)
b) energetycznym (konkretne przepływy fizyczne, np.: przepływ towarów, niszczenie lub budowa umocnień w czasie konfliktu zbrojnego, itd.)

Cele
Jeśli założymy, że stosunki międzynarodowe „są sferą realizacji interesów (potrzeb) ich uczestników za pomocą posiadanych możliwości (materialnych i niematerialnych), to tak rozumiane stosunki międzynarodowe mogą przyjmować trzy i tylko trzy, formy:
- współpracy (gra o sumie dodatniej),
- rywalizacji/współzawodnictwa (gra o sumie zerowej),
- walki (gra o sumie ujemnej)” {M. Sułek, Metody i techniki badań stosunków międzynarodowych, Warszawa 2004, s. 35}

Współpraca – wszystkie strony odnoszą korzyści : współpraca rozbrojeniowa, współpraca gospodarcza, współpraca policyjna, itd.
Rywalizacja – zwycięstwo jednej strony jest stratą drugiej, np. rywalizacja bipolarna.
Walka – wszyscy uczestnicy tracą – np. konflikt wojenny, walka zbrojna.
{szerzej patrz: Z.J. Pietraś, Decydowanie polityczne, Warszawa 2000}

Płaszczyzny stosunków międzynarodowych: polityczna, gospodarcza, militarna, społeczna, ekologia.
Metodologiczne aspekty badania stosunków międzynarodowych
Ze względu na interdyscyplinarny charakter większości badań można wyróżnić kilka podejść badawczych do tej problematyki, które stosowane są oddzielnie lub łącznie:

- ekonomiczne,
- historyczne,
- politologiczne,
- prawne,
- socjologiczne.

Ze względu na społeczny charakter więzi międzynarodowych można wyróżnić następujące typy metodologii badawczej:
- badanie współpracy,
- badanie współzawodnictwa,
- badanie walki. {M. Sułek, op. cit., s. 38;E. Haliżak, R. Kuźniar (red.) Stosunki międzynarodowe – geneza, struktura, funkcjonowanie, Warszawa 2004 }

Narzędzia i metody badawcze w prognozowaniu i modelowaniu
1. Rankingi
2. Ratingi (credit-rating) – „obiektywna ocena ryzyka kredytowego podmiotu zaciągającego kredyt na rynku – system oceny i klasyfikacji ryzyka kursowego”{Sułek, op. cit. s.42)
Są wykorzystywane do prognozowania rozwoju gospodarczego i jego elementów. Pokazują aktualną i prognozowaną sytuację gospodarczo-polityczno-społeczną w świecie. (nie przewidziano jednak kryzysu w 2009 r.)
Najważniejsze to: Indeks wolności gospodarczej, Indeks korupcji postrzeganej, Wskaźniki rozwoju społecznego, Konkurencyjności państw, Wskaźnik rozmiaru szarej strefy, Wskaźnik globalizacji i inne. (Badania takie są prowadzone przez wyspecjalizowane agencje i think tanki).

Metody
- Ilościowe: statystyczny, ekonometryczny, matematyczny opis rzeczywistości (np. stosunek sił, potęga ekonomiczna państwa, problemy demograficzne)
- Jakościowe: analiza i wyjaśnianie rzeczywistości (rola norm etycznych i prawnych w polityce międzynarodowej, problemy kulturowe i ideologiczne).

Zastosowanie metod matematycznych w badaniach społecznych jest uzasadnione i coraz szerzej stosowane (istnieje nawet pojęcie fizyka stosunków międzynarodowych). Metody statystyczne pozwalają dokładniej analizować i porównywać potencjały państw, co wpływa na dokładność prognoz rozwoju stosunków międzynarodowych (szczególnie prognoz gospodarczych).

Fizyka stosunków międzynarodowych rozumiana jako analiza wymiarowa potęgi państw (terminy: energia, siła, potencjał (np. bezpieczeństwa), ładunek (np. energii państwa), moc (np. państwa), opór, tarcie, itd. – to terminy fizyczne.
Energia jest zjawiskiem niematerialnym, ale jest pewną wartością (możliwością lub zdolnością) np. wykonania pracy(określonych działań) czy możliwości obronnych . Pokazać możemy jedynie jej efekty (nie samą energię!!!). Określeń o tym charakterze używał już Clausewitz („O naturze wojny”) -, pojęcia:
1. energia rozumiana jako siła motywów wywołujących działanie,
2. Moc – zdolność woli do stawiania oporu sile (uderzeń),
3. wytrwałość - możliwość długotrwałego oporu. {C. Clausewitz, O wojnie, Lublin 1955, s. 51-53}
Według współczesnych opisów można w następujący sposób przedstawić wynik bitwy z zastosowaniem opisu Clausewitza:

Wynik bitwy= Nr*Vr*Qr
Nb*Vb*Qb
N – liczebność wojsk
V- zmienne okoliczności wpływające na siłę w walce
Q- jakość siły
r – indeks sił czerwonych
b – indeks sił białych

Wzór ten można uogólnić do postaci (wyrażającej zdolność bojową – siłę - P):

P=N*V*Q (analogicznie do fizyki Newtonowskiej, gdzie F=M*A, F-siła, M-masa, A-przyspieszenie).

Problemy te znalazły odzwierciedlenie w wypowiedziach polityków i wojskowych jeszcze w latach 50-tych: „liczne aspekty wojny mają charakter fizyczny i podlegają ścisłym prawom naukowym” {D. O. Smith, Doktryna wojenna USA, Warszawa 1957; Sułek, s. 92, passim}

Podobne próby były w RFN, gdzie w doktrynie wojennej lat siedemdziesiątych XX wieku postawiono na znaczenie mobilności armii (ruchliwość, manewrowość), co miało wpłynąć na siłę uderzeniową wojsk (nie zwiększenie stanów osobowych armii). Popularyzowano wówczas matematyczny opis tej sytuacji w następujący sposób:

S= m*v²
2

S – siła uderzenia
m – masa wojsk
v - ruchliwość

Zastosowanie metod matematycznych i statystycznych, a nawet fizycznych pozwala budować modele stosunków międzynarodowych.
Tymi metodami badane są:

- potęga państwa,
- stosunek sił,
- strefy wpływów,
- polaryzacja,
- militaryzacja,
- gospodarka,
- poziom bezpieczeństwa.

Cele budowy modeli
- pomoc w rozumieniu zjawiska i mechanizmów jego działania,
- możliwość działania na mniejszych modelach zjawisk, gdy badane są zbyt duże
i złożone,
- uwypuklanie cech zasadniczych pozwalających zrozumieć działanie zjawiska
z pominięciem mniej istotnych.

Oczywiście modele teoretyczne powinny być konfrontowane z praktyką.

Modele heurystyczne (ideowe)

Nie nadają się do wykorzystania praktycznego tj. konkretnych pomiarów. Są wzorami matematycznymi lub graficznymi. Ich cechą jest to, że mają za zadanie ogólne przedstawienie sytuacji. Stosuje się je wówczas, gdy brak dostępnych danych lub gdy sytuacja i zmienne są niemierzalne. Modele te mogą w przyszłości zostać zoperacjonalizowane. Modele te przedstawiają ilość i rodzaj zmiennych potrzebnych do objaśnienia zjawiska - są obrazem sposobu rozumowania na dany temat.
Tymi modelami bada się np. potęgę państwa, potencjał militarny, siłę państwa w stosunkach międzynarodowych.

Popularne od lat 50-tych XX w. są koncepcje K.Knorra, który zajmował się głównie problemami roli siły i potęgi państw oraz potencjału militarnego w stosunkach międzynarodowych. Brał pod uwagę przede wszystkim rozwój przemysłu ciężkiego. Jego badania odnosiły się do sytuacji lat 50-tych. Nie straciły nadal aktualności, choć we współczesnym świecie, gdzie rośnie rola gospodarki opartej na wiedzy, tracą znaczenie czynniki związane z tradycyjną gospodarką (przemysł ciężki), które w latach 50-tych miały znacznie większe znaczenie.

Model Germana

Ma postać matematyczną, ale jest trudny do zastosowania praktycznego

G=N(L+P+I+M)

Gdzie:
G – potęga państw
N – potencjał nuklearny
L – terytorium
P – ludność
I – baza przemysłowa
M – potencjał militarny

Każda ze zmiennych była dodatkowo rozdzielana na grupy ocenianych punktowo czynników (wg. zróżnicowanych kryteriów). Ciekawe jest to, że:
1. siła militarna jest reprezentowana podwójnie: N i M
2. występują pozostałe czynniki określające siłę kraju (potęgę państwa – G,L,P)
3. nieposiadanie przez państwo broni atomowej skutkuje zerową potęgą państwa (G)
4. Brak czynnika moralno-psychologicznego (energetycznego)

Model R.S. Cline’a

Pp=(C+E+M)*(S+W)

Gdzie:
Pp – potęga państwa (potęga postrzegana)
C – masa krytyczna czyli ludność i terytorium
E – potencjał gospodarczy (PKB)
M – potencjał militarny (siły zbrojne)
S – strategia państwa (ocena ekspertów)
W – wola urzeczywistnienia strategii państwa (ocena ekspertów)

Wyjaśnienie
Potęga państwa jest rozumiana jako zdolność jednego państwa do wymuszania określonego działania na innym państwie (państwach) poprzez różnorodne działania: przymus, perswazję, groźby, użycie siły militarnej. Potęga państwa jest też czymś obiektywnym choć może być różnie analizowana w środowisku międzynarodowym. Subiektywne postrzeganie potęgi państwa i działanie wyłącznie na tej podstawie może prowadzić do różnorodnych zagrożeń w polityce międzynarodowej (por.: działania międzynarodowe np. Korei Płn.; S. Dabrowa Prognozowanie zagrożeń a rzeczywisty rozwój sytuacji międzynarodowej [link widoczny dla zalogowanych] Spektakl „19 południk”). Państwa podejmują zazwyczaj działania wskutek oceny własnej potęgi i potęgi otoczenia międzynarodowego. To postrzeganie decyduje o działaniach dlatego w stosunkach międzynarodowych potęga postrzegana jest czynnikiem decydującym (dla podejmowania decyzji o działaniach lub ich zaniechaniu). Z powodu istnienia kryzysów w stosunkach międzypaństwowych - badanie potęgi państwa powinno być ostatecznie badaniem zdolności do prowadzenia wojny.

Teoria A. Ch. Szwajewa

Podstawą tej teorii jest rozumienie potęgi militarnej państwa, potencjału militarnego i mocy bojowej sił zbrojnych. {A.Ch. Szwajew, Niekotoryje metodologiczeskije woprosy analiza wojennej moszczi gosudarstwa (W Happy

Wojennaja Mysl, nr 6/1979, s. 60-65, Sułek, op. cit.}

Potęga państwa jest rozpatrywana dwutorowo:
1. z punktu widzenia funkcjonowania (da się wyrazić ilościowo)
2. z punktu widzenia czynników kształtujących, zarządzających, rozwojowych.

Szwajew rozpatruje 3 rodzaje relacji:
1. potencjał globalny – potencjał militarny
2. potencjał militarny – potęga militarna
3. potęga militarna – moc bojowa sił zbrojnych.

Wnioski: Potencjał państwa w jakiejkolwiek dziedzinie równa się jago maksymalnym możliwościom. Szwajew przywiązuje znaczącą wagę do mocy bojowej sił zbrojnych nie doceniając np. aspektów ekonomicznych i ich związku z potęgą militarną. Zauważa też, że duży potencjał ekonomiczno-naukowy nie zawsze generuje duży potencjał militarny. A jako, że pisał to „za socjalizmu” zauważył, że ostateczne ukształtowanie potęgi państwa zależy od rzeczywistości społeczno-politycznej. Zwraca też uwagę na znaczenie czynnika moralnego.
Nie docenia zależności ekonomiczno-militarnych.

Modele polaryzacji

Modele polaryzacji stosujemy wówczas, gdy chcemy zobrazować czynniki dynamizujące stosunki międzynarodowe. W duchu cybernetyki można określić, że badanymi zmiennymi są: rozkłady substancji i energii czyli potencjałów demograficznych, militarnych, gospodarczych. (Sułek, op. cit)

Model jednobiegunowy: dominacja we wszystkich aspektach

Polaryzacja dwubiegunowa w warunkach bipolarnego (binarnego podziału świata)

Polaryzacja czterobiegunowa (grupowanie się państw w bloki i ich polaryzacja)

Polaryzacja wielobiegunowa ( w wyniku kształtowania się większej liczby potencjałów równorzędnych)

Polaryzacja „gniazdowa” (w skali kontynentu)

☼ ☼ ☼
☼ ☼

Szczeble eskalacji H. Kahna:
- wojna powszechna
- wojna przeciwko wojsku
- akcje demonstracyjne
- nietypowe kryzysy
- ostre kryzysy
- tradycyjne kryzysy
- normalne posunięcia

Modele i metody operacyjne

Modele operacyjne są przeznaczone do badań ilościowych – bezpośrednich pomiarów umożliwiających porównywanie w kategoriach liczbowych. Wykorzystywane „dane mogą mieć charakter statystyczny (surowy lub przetworzony)” albo danych eksperckich. (Sułek, op.cit)

Wskaźniki symptomatyczne (modele proste)

Wykorzystywane są zwłaszcza do badania potęgi państw. Tego typu pomiary (za pomocą wskaźników symptomatycznych) są raczej niedokładne, ale za to najprostsze. Polegają na przyjęciu jednego lub kilku składników syntetycznych, w założeniach przybliżonego do miary potęgi jak: wydatki na wojsko, liczebność wojsk, wartość HT produkcji, moc komputerów, ilość patentów, liczba ludności, dochód narodowy, powierzchnia, produkcja energii elektrycznej, stali, produkcja przemysłowa ogółem.
W/w wskaźniki nie mają dużej wartości prognostycznej (w sensie wyłącznego podejmowania na ich podstawie decyzji), ale mogą służyć:
- jako pierwsze/ogólne przybliżenie,
- jako określenie pola badawczego,
- w celu postawienia podstawowych lub pomocniczych tez badawczych.
Wskaźniki te są również wykorzystywane do przygotowywania wskaźników złożonych, które są „kompilacją kilu (kilkunastu czy wręcz kilkudziesięciu) wskaźników symptomatycznych”.

Podejście W. Chaczaturowa (matematyk i fizyk rosyjski): Rosja a geopolityczna stabilność świata (W Happy

Zeszyty Naukowe AON, nr 2/1998 (oryg. „Niezawisimaja gazeta” z 11.09.1997r.)

Badanie kierunków rozwoju globalnych procesów politycznych na podstawie następujących czynników, które zdaniem Chaczaturow odzwierciedlają możliwości i poziom rozwoju poszczególnych krajów.
- powierzchnia (terytorium),
- liczba ludności,
- ogólna wielkość rocznego spożycia zasobów energii pierwotnej (węgiel, gaz, ropa),
- roczne zużycie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych.
„Tak określony „potencjał kraju” (ściśle związany z takimi pojęciami jak „moc”, „siła państwa”) potrzebny jest do określenia bieguna politycznego, czyli kraju (grupy krajów), których potencjał nie jest mniejszy niż potencjał każdej innej dowolnej grupy krajów.” (Sułek, op. cit.)
Chaczaturow, wg typów kultur, wydzielił 2 bloki: wschodni i zachodni.
Zachodni: Europa bez Turcji, Jugosławii, europejska cz. ZSRR, Australia, Nowa Zelandia, USA, Kanada, Ameryka Łacińska, Afryka (bez krajów muzułmańskich).
Wschodni: Bliski Wschód, Turcja, cześć Jugosławii, część ZSRR, Chiny, Indie, Japonia, pozostała cz. Afryki, reszta krajów Azji.
Po zastosowaniu 15 zestawień porównawczych obu bloków uzyskano wynik wykazujący, że w 12 porównaniach przewagę uzyskały bloki kultury zachodniej (80%). Wniosek: „Świat dąży do jednobiegunowego niestabilnego wariantu z geopolitycznym biegunem tworzonym przez kraje kultury zachodniej.” (Chaczaturow, s. 74)

Model W. Fucksa
Założenie: czynnikami potęgotwórczymi są : ludność, produkcja stali, energia elektryczna.
M= Ms+Me
2

M – syntetyczny wskaźnik potęgi
Me – wskaźnik cząstkowy oparty na liczbie ludności i produkcji energii elektrycznej
Ms – wskaźnik cząstkowy oparty na liczbie ludności i produkcji stali

Krytyka:
1. aprioryczny dobór wskaźników (w latach 60-tych – obecnie inne mogą być ważne)
2. stal – jako jeden z głównych wskaźników ( j.w., obecnie dokładniejszym wskaźnikiem jest energia)
3. brak uwzględnienia zmiennych politycznych i militarnych (które są ważne w różnych krajach, np. Chiny, gdzie kwestie polityczne – wybór drogi politycznej i gospodarczej były bardzo ważne dla uzyskania określonych wskaźników).
Na podstawie wyliczeń (porównawczo lata 1960-1963-1970-1986) można ustawić następujące kolejności państw wg M (syntetycznego wskaźnika potęgi) :

1.USA
2. ZSRR
3. EWG
4. RFN+Francja
5. Chiny
6. Japonia
7. W. Brytania
8. Indie
9. Polska
10. Włochy
11. Kanada
12. Czechosłowacja
13. NRD
14. Belgia {Sułek).

Niedokładność modelu spowodowała jego modyfikację polegającą na zmianie sposobu wyliczania danych cząstkowych.

Model L.L. Farrara (1981 r.)
P=Lx IP
P – potęga państwa
L – liczba ludności
IP – produkcja przemysłowa
Model ten zastosowano do analizy sytuacji Europy końca XIX i początku XX w. Jest dość niedokładny.

Model Mirosława Sułka
Do badania potęgi państwa. Oparty o analizę czynników „absolutnie niezbędnych”, do których autor zalicza:
„Ludzi działających na określonej przestrzeni i w określonym czasie reprezentujących określone umiejętności organizacyjne (czyli zdolności do przetwarzania materii i informacji).”(Sułek, op. cit)

P=f(Q/T; L;p)

P – potęga jednostki politycznej
Q/T – strumień informacji przetwarzanych przez jednostkę polityczną
L – liczba ludności
P – terytorium
F – funkcja

Przedstawione modele pozwalają analizować i prognozować różne aspekty rozwoju sytuacji międzynarodowej, są tylko niektórymi stosowanymi w tworzeniu prognoz. Ich zastosowanie może wspierać prognozy tworzone innymi metodami lub stanowić dopełnienie metod., np. intuicyjnych. Pozwalają również, szczególnie modele i metody operacyjne, dokonywać dokładniejszych, niż przy zastosowaniu metod intuicyjnych, porównań i analiz.

Smerffetka

Dzieki:)

Mili

Dziękujemy Bardzo Happy

i Wesołych świat !!!!!!!!!!!! i dobrej zabawy w Nowym Roku Wink (1)